B1 vitamini diğer adıyla tiamin, suda eriyen ve vücutta depolanmayan bir B grubu vitaminidir. Vücudumuzda gerçekleşen bir çok metabolik olayda aktif rol oyanayan bu vitaminin eksikliğine çok fazla rastlanmaz fakat vücutta depo edilemedi için ihtiyacın besinler yoluyla mutlaka karşılanması gerekir. Karşılanmadığı taktirde bir takım hastalıklara yol açabilen bu vitaminin, beri beri hastalığına yol açtığı bilinmektedir.

Tiamin nedir (B1 Vitamini) ?


Tiamin, B grubu vitaminleri içerisinde ilk keşfedilen vitamindir. İlk keşfedildiği zaman ‘suda eriyen B vitamini’, ‘antiberiberi etmeni’ gibi isimlerle anılmıştır. Diğer B grubu vitaminlerinin bulunmasıyla B1 vitamini olarak adlandırılmıştır. Yıkanmış ve beyazlatılmış pirinç ile beslenen tavuklarda baş kasılmaları ve bacaklarında felçlerin görülmesi ile fark edilmiştir. Kabuklu pirinç ile beslenen tavuklarda bu semptomların görülmemesi üzerine pirinç kabuklarının bileşimi araştırılmış ve etken maddenin tiamin olduğu keşfedilmiştir. Antinevritik etmen olarak da isimlendirilmektedir.Tiaminin kimyasal adı ise C12H17N4OS+ dır.

Yapısı


B1 vitamini yapısında kükürt bulunan amin anlamına gelmektedir. Bitkilerde serbest halde bulunan bu vitamin hayvanlarda ise proteine bağlı olarak bulunur. Doğal olarak bitkiler tarafından üretilir. Bazı mikroorganizmalar da tiamin üretebilirler. Hayvanlarda ise kalın bağırsakta bulunan bakteriler tarafından üretilir ancak işkembeli hayvanlar bağırsakta oluşan bu vitaminden yararlanabilir. İnsan bağırsaklarında da b1 vitamini üretimi yapılmasına rağmen üretilen tiaminden yararlanma düzeyi oldukça düşüktür.

B1 vitamini ne işe yarar ve faydaları nelerdir?


B1 vitamini en çok karbonhidrat metabolizmasında etkinlik gösterir. Yağ ve protein metabolizmasında daha az görev aldığından dolayı karbonhidrat ağırlıklı beslenen bireyler yağ ve protein ağırlıklı beslenen bireylere göre daha fazla alım ihtiyacı görülür.
Tiaminin karbonhidrat metabolizmasındaki görevinin en etkili olduğu kısın beyin gelişimi ve çalışmasıdır. Çünkü beyin enerji kaynağı olarak yalnızca glikoz dediğimiz saf şekerleri kullanır. Besinlerle alınan karbonhidratın glikoz dönüştürülmesi için de b1 vitaminine gereksinim duyulur. Bu konu üzerindeki araştırmalardan ortaya çıkan sonuç ise tiamin eksikliğinde beyin fonksiyonlarında ve sinir sisteminde hasarların oluştuğu yönündedir. Glikozun vücuttaki tek işlevi beyni beslenmek değildir aynı zamanda tüm vücutta da enerji kaynağı olarak görev alır.

Tiamin eksikliği – B1 Vitamini eksikliği

Ülkemizde eksiliğine pek rastlanmaz. Bunun başlıca nedeni halk çoğunluğunun beslenme düzeninde tam buğday ürünlerinin geniş yer kaplamasıdır. B1 vitamini eksikliği genellikle Uzak Doğu ülkelerinde görülmektedir. Bunun nedeni ise beslenme düzeninde kabuksuz pirincin geniş yer kaplamasıdır. Ancak ülkeler tarafından alınan birçok önlem günümüzde tiaminin eksikliğinin görülme oranını bir hayli düşürmüştür.

Tiamin eksikliğinde görülen klinik bulgular daha çok kalp, sinir sistemi ve sindirim sistemi ile ilgili bulgulardır.
B1 vitamini eksikliğinde görülen hastalıklar ve eksikliğinde görülen belirtiler


  • İştah azalması
  • Yorgunluk
  • Sindirim sistemi rahatsızlıkları
  • Konstipasyon (Kabızlık)
  • Merkezi sinir sisteminde sinir hücrelerinin miyelin kılıflarında oluşan dejanarasyonu ile karakterize polinörüt,
  • Kalp kasının zayıflaması ve uzun dönemde kalp yetmezliği
  • Tiamin eksikliğinde görülen hastalığa ‘Beriberi (polineuritis)’ adı verilir.

Fazla alkol tüketimine bağlı olarak görülen B1 Vitamini eksikliği oldukça yaygındır. Wernicke-Korsakoff sendromu ve Alkolik nöropatinin temelinde Tiamin eksikliği yatmaktadır.
Beriberi hastalığı

Beriberi hastalığı kendini sinir sistemi bozuklukları ile belli eder. Bu hastalıkta eklemlerde şişme ve ağrı görülür. Bu durum refleks hareketlerinin durmasına ve denge kayıplarına neden olur. Ayrıca ileri düzey tiamin yetersizliğinde kalp büyümesi ve yetersizliği görülebilir. Bu tür durumlar olduğunda sağlık açısından çok ciddi sorunlar ortaya çıkmış demektir. Hastalara zamanında tiamin takviyesi yapılmalıdır.
Vaktinde tiamin takviyesi yapılmazsa hastalık ölüm ile sonlanabilir. Beriberi hastalığı yaş beriberi ve kuru beriberi şeklide sınıflandırılır. Ödem görülen ve akut olan beriberi hastalığına yaş beriberi denirken, ödemin görülmediği kronik beriberi hastalığına ise kuru beriberi adı verilir.
Yapılan araştırmalara göre tiaminsiz bir beslenme şekline tabi tutulan hayvanlarda 3-4 hafta içerisinde hastalık belirtileri oluşmaya başlar. Bu hayvanların hareket kabiliyeti azalır. Uçamazlar, yürüyemezler ve hatta ayakta duramazlar. Hayvanların iştahında azalmalar görülür, kilo kaybı yaşanır, başın arkaya çekilmesi durumu gözlenir ve bu hayvanlara tiamin verilmezse ölüm ile sonuçlanır.

Gebelik durumda bebek annenin makro ve mikro vitamin ve mineral depolarından beslenir. Annede görülen tiamin yetersizliğinde bebekte de tiamin yetersizliği gözlenir.
Aynı zamanda tiaminin emilimini olumsuz etkileyen bir diğer etken alkol tüketimidir. Özellikle alkolik hastalarda tiaminin emilimi azalır, gereksinimi artar ve tiaminin vücutta kullanıldığı forma dönüşümünde eksiklikler gözlenir. Yani alkolik hastalarda da alkol tüketim miktarına bağlı olarak beriberi hastalığı gözlenebilir.

B1 vitamini insan vücudunda nasıl kullanılır?

İnsan vücudunda tiaminin depolanma miktarı çok düşüktür. Değişik organ ve dokulardaki tiamin yoğunluğu farklılıklar göstermektedir. Az miktarda depolansa da özellikle tiamine rastlanılan dokular karaciğer, kalp ve böbreklerdir. İskelet kaslarında ve beyinde de bulunan tiaminin buralardaki oranı karaciğer, kalp ve böbreklere göre bir hayli düşüktür.
B1 vitamini gereksinimi ne kadardır?

B1 vitamini gereksinimi enerji tüketimi ile ilgili bir kavramdır. Ancak ortalama bir değer vermek gerekirse 1000 kalori başına 0,4 mg tiamin alınması önerilmektedir.
B1 vitamini gereksinimi özellikle;

  • Fazla alkol tüketiminin olduğu dönemlerde,
  • Beslenme düzeninde karbonhidrat içeriği yüksek olan besinleri tüketiminin yağ ve proteine oranla fazla olduğu durumlarda,
  • Vücutta enfeksiyon olduğu dönemlerde,
  • Hipertiroidizm,
  • Gebelik,
  • Emziklilik,
  • Büyüme gibi durumlarda artış göstermektedir.

B1 vitamini nelerde bulunur (Tiamin Kaynakları)


B1vitamininin en çok bulunduğu besin kaynakları bitki tohumlarıdır. Tiamin tohumların genellikle kabuklarında ve embriyo kısımlarında endosperm kısımlara göre daha fazla bulunmaktadır. Bu nedenle tahılların öğütülmesi sırasında kepeğin ve embriyo kısımların ayrılması oranına bağlı olarak tiamin kaybı görülür.

Buğdaydan bulgur elde edilirken önce buğday tanelerinin kaynatılması nedeniyle B1, tanelerin iç kısımlarına emilir. Böylece bu vitaminin kepekte bulunma oranının azalması ile kepeğin kaybına bağlı olarak kaybolan tiamin miktarı azdır.
Pişirme sırasında uygulanan yöntemlere bağlı olarak da tiamin kayıpları görülür. Bu tür kayıpların oluşmasını sağlayan en etkili etmen özellikle sebzelerin haşlama suyunun dökülmesidir. Çünkü haşlama sırasında suya geçen tiamin suyun dökülmesi ile kayba uğrar. Pişirme sırasında soda eklenmesi de vitamin kaybını arttıran bir diğer etmen olarak biliniyor.
Mayaların b1 vitamini içeriği fazladır. Bu nedenle mayalı ekmekler mayasız ekmeklere göre daha fazla tiamin içerir. Bazı ülkelerde tiamin kayıplarını önlemek amacıyla öğütülme sırasında kayba uğrayan tiamin besine tekrar eklenir.
Tiaminin başlıca kaynakları ise;

  • Süt ve süt ürünleri
  • Sebze ve meyveler
  • Rafinasyona uğramamış tahıllar
  • Et ve balık
  • Pirinç kabuğu
  • Ayçekirdeği
  • Bira mayası

B1 vitamini Türk mutfağı özellikleri göz önünde tutulduğunda ülkemizde eksikliği az görülen bir vitamindir. Sağlıklı beslenme ilkelerine dikkat edildiği sürece eksikliğinin görülmesi beklenmez. Alkol alımının azaltılması sık sık ve az miktarlarda beslenilmesi B1 vitamini eksikliği görülme riskini azaltır. Özellikle öğünlerde tek tip besin öğesi tercih edilmemeli bir öğünde et, süt, tahıl ve sebze grubundan besinler tercih edilmelidir. Günlük meyve alımı aksatılmamalıdır. Kısaca sağlıklı beslenme ilkeleri uygulanmalıdır.